საზამთრო – მოვლა-მოყვანა, ჯიშები

საზამთროს მოვლის აგროწესები

ნიადაგის დამუშავება. საზამთროსათვის განკუთვნილი ნიადაგი აღმოსავლეთ საქართველოში საჭიროა მოიხნას შემოდგომაზე, 25-30 სმ. სიღრმეზე. ხოლო დასავლეთ საქართველოში კი მოხვნა შესაძლებელია გვიან შემოდგომაზე, ზამთარში, ან გაზაფხულზე. ამ არეალის ჭარბტენიან ნიადაგებზე მოხვნა გაზაფხულზე უნდა განხორციელდეს.

გაზაფხულზე ხდება მზრალის თესვისწინა დამუშავება. დათესვამდე ტარდება 2 კულტივაცია 10-12 სმ. სიღრმეზე, თანმიყოლებული დაფარცხვით.

კარგად გაფხვიერების მიზნით შესაძლებელია ნიადაგს დასჭირდეს დაფრეზვა. ასევე ნიადაგის მულჩირება ხელს უწყობს მოსავლიანობის გაზრდას.

თესვის წესები და ნორმები

თესლის ხარისხი.

საზამთროს ხარისხიანი სათესლე მასალა უნდა იყოს სერტიფიცირებული და იგი უნდა შევიძინოთ მხოლოდ სპეციალიზირებულ მაღაზიებში. სათესლე მასალას არ უნდა ჰქონდეს დაზიანებული ეტიკეტი, სადაც მითითებულია პროდუქციის ვარგისიანობის ვადები და სხვა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია.

საზამთროს სათესლე მასალის ხარისხის მეცნიერულად განსაზღვრული ნორმები-პარამეტრები

თესლის მომზადება დასათესად. დათესვამდე საზამთროს თესლის 12-20 საათის განმავლობაში დალბობა აჩქარებს მცენარის აღმოცენების პროცესს და უზრუნველყოფს თანაბარი ზომის აღმონაცენს, რაც ამარტივებს ნაკვეთში ჩასატარებელ სამუშაოებს და იძლევა მოსავლის ადრეულ ვადებში მიღების საშუალებას

თესლის დალბობას აწარმოებენ წმინდა წყალში, უჟანგავ (ემალირებულ) ჭურჭელში ან რბილ ტარაში. წყლის ტემპერატურა დამოკიდებულია კონკრეტულ კულტურაზე. საზამთროათვის საჭიროა წყლის ტემპერატურა 16-დან 25⁰C-მდე.

დალბობისას თესლის ფენა 15 სმ-ზე მეტი არ უნდა იყოს. წყალი უნდა გამოიცვალოს ყოველ 10-12 საათში ერთხელ.

გასათვალისწინებელია, რომ თესლის დალბობის მეთოდის გამოყენება სასურველი არ არის სპეციალიზირებულ მაღაზიებში შეძენილ სათესლე მასალაზე, რადგან ის დამუშავებულია შესაბამისი პრეპარატით და როგორც დალბობის, ასევე ხელოვნური გაღივების პროცედურები გამოიწვევს პრეპარატის ჩამორეცხვას თესლის ზედაპირიდან.

თესვა. საზამთროს თესვა უნდა დავიწყოთ მაშინ, როდესაც საკმაოდ დათბება, ანუ საშუალო დღე-ღამური ტემპერატურა 13-15°C-ს მიაღწევს. თესვა უმჯობესია განხორციელდეს პუნქტირებული სათესით აღჭურვილი ტექნიკის საშუალებით. საზამთრო ასევე შესაძლებელია დაითესოს ხელით – ამ დროს თესვა წარმოებს ბუდობრივად: ბუდნებს აკეთებენ თოხით ან ბარით. ბუდნაში თესავენ 5-7 ცალ თესლს. ბუდობრივად თესვის უპირატესობა ის არის რომ იგი შემდგომში მწკრივთაშორისების ორი მიმართულებით დამუშავების  საშუალებას იძლევა და ასევე, უზრუნველყოფს თესლის და სასუქების ეკონომიას, რადგან ამ დროს სასუქი ბუდნებში შეაქვთ.

კვების არე. ნიადაგის ნაყოფიერების და კონკრეტული ჯიშის, ან ჰიბრიდისათვის დამახასიათებელი თვისებების მიხედვით, მანძილები შეიძლება იყოს 1,4 მეტრი მცენარეთა შორის და 1,4 მეტრი მწკრივებს შორის ან 2,1 მეტრი მცენარეთა შორის და 2,1 მეტრი მწკრივებს შორის. თესვის სიღრმე – მძიმე და ტენიან ნიადაგებში 4-5 სმ-ია, ხოლო ფხვიერ და მშრალ ნიადაგებში კი 6-8 სმ.

ჩათესვის სიღრმე: მძიმე და ტენიან ნიადაგებში 4-5 სმ, ხოლო ფხვიერ და მშრალ ნიადაგებში 6-8 სმ.

აღმოცენება იწყება მე-10-12 დღეს, განსაკუთრებით კარგ პირობებში მე 6-მე 7 დღეს, ხოლო არახელსაყრელ პირობებში ერთ თვემდე გრძელდება.

საზამთროს აღმოცენების შემდგომი მოვლა

გამეჩხერება. აღმოცენების შემდეგ პირველი ნამდვილი ფოთლის გამოჩენის პერიოდში საჭიროა ჩატარდეს პირველი გამეჩხერება, მეორე გამეჩხერება ტარდება მაშინ, როდესაც კულტურას 3-4 ფოთოლი აქვს გამოღებული. ხოლო როცა მცენარე განივითარებს ნამხრევებს, ატარებენ მესამე გამეჩხერებას. ბოლო, ანუ მესამე გამეჩხერებისას საჭიროა ბუდნაში დარჩეს მხოლოდ ძლიერი მცენარეები, ხოლო სუსტი და დაავადებული მცენარეები კი უნდა მოცილდეს.

მორწყვა. საზამთროს ტენით უზრუნველყოფა განსაკუთრებით სჭირდება ყვავილობამდე და ყვავილობის შემდეგ, ნაყოფების ფორმირების ეტაპზე. ყვავილობის პერიოდში, როდესაც საზამთრო ივითარებს მამრობით ყვავილებს, მისი მორწყვა რეკომენდებული არ არის, რადგან ამ პერიოდში როდესაც ტენი მოაკლდება, საზამთრო დაიწყებს არა მამრობითი, არამედ მდედრობითი ყვავილების განვითარებას, რაც განაპირობებს მის ნაყოფიერებას. მორწყვის ჯერადობა და ნორმები დამოკიდებულია ნიადაგის ტენიანობის მაჩვენებელსა და მცენარის განვითარების ცალკეულ ფაზებზე. ცხელი და გვალვიანი ამინდების შემთხვევაში, საზამთრო დღეში ორჯერ უნდა მოირწყას – დილის და საღამოს საათებში. ასეთ ამინდებში თითოეულ ძირს სჭირდება 3 ლიტრამდე წყალი დღე-ღამის განმავლობაში.

ნაყოფების ზრდის დასრულების და სიმწიფის დაწყებისას საჭიროა მორწყვა სრულებით შეწყდეს, რადგან ამ პერიოდში ზედმეტი ტენი იწვევს შაქრიანობის შემცირებას.

ნიადაგის განოყიერება. კიტრის ნაკვეთში შესატანი მინერალური ელემენტების ზუსტი დოზების დადგენა საჭიროა ნიადაგის აგროქიმიური ანალიზის შედეგების მიხედვით. (აქ იქნებ დაამატოთ სუფთა ნივთიერებათა დოზები.. )

მინერალური სასუქების შეტანის ოპტიმალური პერიოდები:

• აზოტი N — ვეგეტაციის პერიოდში რამდენიმეჯერ შეტანა, გამოკვების სახით;
• ფოსფორი P — 2/3 მზრალად მოხვნის წინ, დანარჩენი გამოკვების სახით, ვეგეტაციისას.
• კალიუმი K — 2/3 მზრალად მოხვნის წინ, დანარჩენი გამოკვების სახით, ვეგეტაციისას.

მზრალად მოხვნის წინ 1 ჰა-ზე 30 ტონა ნაკელის შეტანის შემთხვევაში საჭიროა: აზოტი 15კგ, ფოსფორი 85კგ, კალიუმი 95 კგ. (სუფთა ნივთიერებები).

გაფხვიერება–კულტივაცია. აღმოცენებისთანავე ბუდნების გარშემო ატარებენ ნიადაგის გაფხვიერებას. აღმოცენებიდან 10 დღის შემდეგ, როდესაც პირველი ფოთოლი გამოჩნდება, ატარებენ ნიადაგის დამუშავებას მწკრივთშორის ღრმად 12-15 სმ, ღრმა გაფხვიერება ხელს უწყობს ფესვების გაშლას განზე და საკვები ნივთიერების და წყლის უკეთ შეთვისებას.

თუ პირველი გაფხვიერების შემდეგ ნიადაგი ისევ გამკვრივდა და სარეველა ბალახები გაჩნდა, საჭიროა ხელახალი ღრმა გაფხვიერება. მწკრივთშორის ღრმად დამუშავების შემდეგ საჭიროების მიხედვით ატარებენ 2-3 კულტივაციას 5-7 სმ სიღრმეზე.

მწკრივთშორის მანქანა-იარაღებით დამუშავებასთან ერთად ბუდნებში ატარებენ ხელით გამოთხრას, გაფხვიერებას და ზოგჯერ მიწის შემოყრასაც.

მიწის შემოყრას განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა აქვს სარწყავ პირობებში. პირველ შემოყრას აწარმოებენ მაშინ, როდესაც მცენარეს 2-3 ნამდვილი ფოთოლი გაუვითარდება, ხოლო მეორედ 20-25 დღის შემდეგ პირველი შემოყრისაგან.

მწკრივთშორისების დამუშავებას და გაფხვიერება-კულტივაციას მანამდე აწარმოებენ, სანამ მცენარე გაიბადრება, გაიშლება და დამატებითი ფესვები გაუჩნდება. შემდეგ უკვე ბარდის აქეთ-იქეთ გადაწევა საზიანოა მცენარისათვის.

საზამთროს ზოგიერთი გავრცელებული ჰიბრიდი

ლედი F1

დახასიათება:

• დამწიფების ადრეული ვადები (65-68 დღე, ბაზარზე შემოდის პირველი არსებულ
• წაგრძელებულ საზამთროებს შორის)
• ოვალური, ერთგვაროვანი ნაყოფი მასით 10-12 კგ. (15 კგ-მდე)
• კარგად იტანს ტრანსპორტირებას
• საუკეთესო გემური თვისებების და სტრუქტურის რბილობი
• ინარჩუნებს მაღალ სასაქონლო თვისებებს დაკრეფის შემდგომი გადაწყობისას
• რეალიზაციისას მისი ფასი აღემატება მრგვალი საზამთროების ფასს
• გამძლეა ფუზარიოზული ჭკნობისადმი 0.1

ქარავანი F1

დახასიათება:

• საზამთროს საშუალოდ საგვიანო
• მაღალმოსავლიანი ჰიბრიდი
• წაგრძელებული ოვალური ფორმის ნაყოფები, მუქი-მწვანე ფერის გარეკანით და ინტენსიური წითელი ფერის შიგთავსით
• შესანიშნავი გემური თვისებები, შაქრის მაღალი შემცველობა
• მაღალპროდუქტიული
• ძლიერი ფესვთა სისტემისა და ზრდის უნარის მქონე მცენარე
• ნაყოფის მასა შეადგენს 11-15 კგ-ს
• ტრანსპორტაბელურობა
• მედეგია სხვადასხვა დაავადებების მიმართ, განსაკუთრებით ფუზარიოზული ჭკნობისადმი

მონტანა F1

დახასიათება:

• მსხვილნაყოფიანი ჰიბრიდი მასიური წარმოებისათვის
• დამწიფების საშუალო ვადები (68-72 დღე)
• მსხვილი, ტრანსპორტაბელური ნაყოფი 9-12 კგ (15-18 კგ-მდე)
• წითელი რბილობი, შაქრის მაღალი შემცველობით
• ძლიერი მცენარე, კარგად განვითარებული ფესვთა სისტემით
• სტაბილური და უხვი მოსავლიანობის უნარი
• სარწყავ და ურწყავ პირობებში მოყვანისათვის
• მედეგი ანთრაქნოზისა და ფუზარიოზული ჭკნობისადმი 0.1

კრისბი F1

დახასიათება:

• დამწიფების პერიოდი 58-62 დღე
• მრგვალი, ზოლიანი ნაყოფი წონით 10-12 კგ
• ტრანსპორტაბელურობა
• რბილობის ხრაშუნა სტრუქტურა
• საშუალო სიმძლავრის მცენარე
• კარგად ადაპტირებული სხვადასხვა ზონებში
• სტაბილურად საიმედო ადრეული მოსავალი
• მედეგია ფუზარიოზული ჭკნობისადმი 0.1